Oprócz zaspokojenia podstawowych potrzeb dziecka w zakresie opieki, odżywiania, bezpieczeństwa i miłości, rodzice mają jeszcze jedno ważne zadanie: zapewnić warunki do prawidłowego rozwoju psychicznego przyszłej osobowości.
Różnice w rozwoju psychiki u ludzi i zwierząt
Zarówno u zwierząt, jak iu ludzi psychika stale się rozwija. Ale jest między nami istotna różnica: genetyka w większym stopniu wpływa na psychikę i charakter zwierzęcia. Rozwój ich psychiki to w istocie transfer doświadczeń biologicznych: matka-kot pokaże kociętom, co jeść, a czego nie, jak polować, jak wysoko można się wspinać i skakać, kogo należy się bać. Resztę dopełni natura: doszlifuje wiedzę i umiejętności otrzymane od mamy.
Do pełnego rozwoju ludzkiej psychiki nie wystarczy biologiczne doświadczenie – żyjemy w społeczeństwie, pośród wielu ludzkich rzeczy i relacji. Dlatego dzieci „Mowgliego”, wychowane we wczesnym dzieciństwie przez zwierzęta, praktycznie nie są w stanie stać się pełnoprawnymi członkami naszego społeczeństwa.
Biologiczne warunki rozwoju psychiki
O prawidłowym rozwoju psychiki można mówić tylko wtedy, gdy podstawą jest prawidłowo ukształtowany mózg i układ nerwowy. Zmiany w anatomii mózgu mogą być wrodzone, spowodowane chorobami kobiety w ciąży, jej odżywianiem, stresem i tak dalej. Można nabyć: na przykład w przypadku urazu okolicy potyliczno-ciemieniowej traci się zdolność liczenia.
Niektóre dzieci mają wrodzone zdolności i skłonności do pewnych czynności. Potrafią szybciej opanować np. grę na instrumentach muzycznych i osiągać lepsze wyniki niż ci, którzy takich umiejętności nie mają. Zadaniem dorosłych jest rozpoznanie tych skłonności w czasie i stworzenie warunków do ich rozwoju.
Zmiany związane z wiekiem wpływają również na aktywność umysłową, np. w starszym wieku spada zdolność adaptacji do otoczenia, przez co osobom starszym trudno jest zrozumieć współczesną muzykę, modę i obyczaje młodych ludzi.
Socjalizacja
Największy wpływ na kształtowanie się i rozwój psychiki ma środowisko zewnętrzne: relacje i postawy rodziców, społeczeństwo, religia, kultura, warunki życia.
Jedną z głównych jest potrzeba komunikacji. Komunikacja to nie tylko przekazywanie informacji, ale także wiedza o sobie. Z biegiem życia zmienia się nastawienie do komunikacji: dla małego dziecka to raczej uwaga, a potem potrzeba szacunku, zrozumienia.
Etapy rozwoju umysłowego
Istnieją pewne etapy, przez które przechodzi rozwój umysłowy. Jeśli jakiś etap rozwoju nie przejdzie, to nie będzie już w stanie nadrobić zaległości, pojawi się dewiacja w psychice.
W pierwszym roku życia głównym zadaniem małego człowieka jest zdobycie jak największej ilości informacji o otaczającym go świecie i zwrócenie uwagi matki. Następnie stopniowo więź z matką słabnie, a w wieku trzech lat dziecko coraz częściej mówi „ja sam”. Od trzech do siedmiu lat dziecko gra w gry fabularne, układane są jego przyszłe role społeczne. Po ośmiu latach inteligencja aktywnie się rozwija.
Upośledzenie umysłowe może być spowodowane nadopiekuńczością, zmianą ról płciowych rodziców i brakiem bliskiej komunikacji.
