Istnieją cztery rodzaje adaptacji. Różnią się jakością i stopniem przystosowania osoby w społeczeństwie i do siebie. Aby życie było pełne, bogate i satysfakcjonujące, konieczne jest dążenie do pełnej, systemowej adaptacji.
Psycholog domowy A. A. Rean zidentyfikował cztery rodzaje adaptacji na podstawie dwóch kryteriów: wewnętrznego i zewnętrznego.
- Jeśli człowiek jest przystosowany według wewnętrznego kryterium, oznacza to, że jest w zgodzie z samym sobą, podąża za swoimi pragnieniami i realizuje swoje wartości w zachowaniu.
- Jeśli człowiek jest przystosowany według zewnętrznego kryterium, oznacza to, że jego zachowanie odpowiada normom społeczeństwa, w którym żyje. Rozwiązuje problemy społeczne, nie łamie prawa i nie sprzeciwia się tradycjom społecznym.
AA Rean uważa, że pełna (systemowa) adaptacja charakteryzuje się zdolnością adaptacyjną zarówno pod względem kryteriów wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Oznacza to, że człowiek przynosi korzyści społeczeństwu, realizując siebie, swój potencjał. Taką osobę można nazwać samorealizującą się osobowością.
Jeśli dana osoba żyje bez zgody z samym sobą (idzie do niekochanej pracy, jest dla niego w bolesnym związku, nie może znaleźć hobby, które mu się podoba itp.), a jednocześnie nie przynosi korzyści społeczeństwu (produkt jego pracy jest brak popytu lub jest całkowicie nieobecny), - oznacza to, że osobowość jest całkowicie nieprzystosowana. Każda osoba doświadcza chwilowego stanu całkowitego nieprzystosowania w okresach kryzysów życiowych.
Oprócz dwóch skrajnych opcji – adaptacji systemowej i całkowitego nieprzystosowania – istnieją dwie opcje pośrednie:
- Adaptacja urojona według kryterium wewnętrznego.
- Adaptacja urojona według kryterium zewnętrznego.
W pierwszym przypadku człowiek żyje według własnych zasad, ale jednocześnie nie bierze pod uwagę norm społecznych. W najlepszym razie wygląda jak czarna owca. W najgorszym przypadku jest realizowany jako przestępca. „Kochaj siebie, kichnij na wszystkich”. Ale sukcesu w tym przypadku nie należy się spodziewać.
Drugi przypadek jest bardziej powszechny. Zewnętrznie człowiek wydaje się przystosowany: ma przyzwoitą pracę, dobrze się ubiera, ma rodzinę i przyjaciół. Ale jednocześnie czuje pustkę, bezsens w życiu. Nie ma celu. Ciągnie za pasek, ale nie może się wyrazić, nie może być zrealizowany. Życie takiej osoby jest pozbawione kolorów lub wręcz przeciwnie, wypełnione jest jasnymi plamami wydarzeń, ale tak naprawdę nie inspirują go, a jedynie pozwalają mu zabić czas i pozbyć się nudy.
W różnych okresach życia proces adaptacji przebiega w różny sposób. Każda osoba może znajdować się w jednym z czterech opisanych stanów przystosowania.
Należy jednak dążyć do stanu systemowej adaptacji społecznej, czyli rozumienia siebie, rozwijania swojego potencjału, ale w taki sposób, aby wnieść istotny wkład w pozytywny rozwój społeczeństwa.
