W procesie samopoznania człowiek wyrabia sobie opinię o sobie: o swoich zdolnościach i możliwościach. Człowiek określa swoje zasady moralne i cechy psychologiczne, a także swoje miejsce w społeczeństwie. W rezultacie rozwija się adekwatna, niedoszacowana lub zawyżona samoocena, na podstawie której dochodzi do interakcji i podejmowania odpowiedzialnych decyzji życiowych.
Odpowiednia samoocena
Kiedy człowiek jest w harmonii ze sobą i otaczającym go światem, rozwija właściwą samoocenę. Stara się być obiektywny wobec siebie, bliskich ludzi i znajomych: rozumie, że każda osoba ma swoje zalety i wady, dostrzega je, ale nie skupia się na negatywnych cechach.
Osoba akceptuje siebie i innych takimi, jakimi jest i działa w oparciu o dostępne obiektywne dane. Taka osoba trzeźwo ocenia swoje umiejętności i stara się w pełni zrealizować siebie jako osobę. Jest spokojny o niepowodzenia, opinie innych i nie oczekuje pomocy od innych.
Osoba z odpowiednią samooceną polega na sobie, jest aktywna i z optymizmem patrzy na życie.
Niska samo ocena
Jeśli dana osoba ma niską samoocenę, zachowuje się nieśmiało i niepewnie. Sam podjął decyzję, że pod wieloma względami przegrywa z innymi i nie jest w stanie niczego zmienić. W wyniku istniejącego kompleksu niższości brakuje wysokich celów i osiągnięć.
Osoba stara się być niewidzialna, łatwo podatna na zranienie i stale prosi o radę. Jest zależny od cudzej opinii, braku inicjatywy i słabego charakteru.
Nadmierna niepewność i samokrytycyzm powstają w wyniku niewłaściwego wychowania, co oznacza nadopiekuńczość lub apodyktyczną postawę. W rezultacie powstaje model zachowania przegranego: w umysłach neguje się możliwość sukcesu i następuje poszukiwanie winnych ich prób.
Osoby o niskiej samoocenie nie są w stanie zrealizować swoich naturalnych zdolności.
Podwyższona samoocena
Osoby o wysokiej samoocenie idealizują swój obraz siebie i kreują w wyobraźni własny obraz nieskazitelnej osoby. Wysoka samoocena polega na porównywaniu umiejętności osoby z osiągnięciami innych. Jednocześnie, dostrzegając błędy i niedociągnięcia innych ludzi, nieustannie zbierają dowody swojej wyłączności.
Tacy ludzie nie chcą zauważać swoich błędów, braku kompetencji i niewłaściwego zachowania. Są przekonani o swojej wyższości, prawości i zachowują się pewni siebie, a czasem wyzywająco.
Osoby o wysokiej samoocenie są ambitne i apodyktyczne, nie akceptują odmów i sprzeciwów. Dzięki swojej wytrwałości i determinacji często osiągają lepsze wyniki niż pozwalają im na to ich możliwości.
Zawyżona samoocena powstaje u osób wychowanych jako idole rodziny: od dzieciństwa wywyższano ich ponad wszystkich, podziwiano wszelkie nieistotne osiągnięcia.
Ludzie pewni siebie starają się zaangażować wszystkich wokół siebie w realizację swoich celów, wierzą, że każdy jest im coś winien.
