Pojęcie stanu granicznego jest wspólne dla psychologii, psychoterapii i psychiatrii. Często można to usłyszeć w telewizji lub w filmach, ale bez wyjaśnienia. Więc co się za tym kryje?
Koncepcja graniczna
Aparat pojęciowy takich dziedzin wiedzy jak psychologia i psychiatria zawiera pojęcie stanu granicznego. Jest to wspólne dla tych nauk, ponieważ leży na granicy między nimi. Stąd obecność w pojęciu rdzenia „granica” (umownie).
Psychologia ustępuje miejsca psychiatrii właśnie tam, gdzie pojawia się pojęcie dewiacji. Różnią się zasadniczo tym, że psychologia zajmuje się normą, a psychiatria patologią. Jednak w świecie ludzi i ich psychiki nie wszystko jest tak przejrzyste i matematycznie proste jak w naukach przyrodniczych. Nie ma wyraźnej granicy między normalną osobą a psychopatą, dlatego istnieje pojęcie stanu granicznego. Mówią o nim, gdy dana osoba i jego zachowanie nie odpowiadają już normie, ale jest za wcześnie, aby mówić o patologii. Taka osoba balansuje na cienkiej i kruchej linie granicy między normą a odchyleniem od niej. Jedną z najwyraźniejszych oznak, że dana osoba jest nadal normalna, jest świadomość nieadekwatności swojego zachowania. Całkowicie zaburzona psychika nie pozwoli użytkownikowi uświadomić sobie swojej wady.
W psychologii w dziale charakterologii występuje pojęcie osobowości akcentowanej. Służy do oceny nasilenia charakteru. Każdy normalny człowiek, jako nosiciel psychiki, ma charakter, który wyrósł na gruncie wrodzonego temperamentu i nabył w procesie rozwoju i wychowania. Niektóre cechy charakteru u różnych osób mogą być szczególnie wyraźne. W tym przypadku psychologowie mówią o rodzaju akcentowania charakteru konkretnej osoby. Akcentowanie osobowości przejawia się tylko w specyficznych dla niej sytuacjach życiowych. Istnieje jedenaście opcji akcentowania postaci (zgodnie z teorią A. E. Lichko).
Czy akcentowana osobowość jest normą?
Psychopatia lub dewiacja zaczyna się tam, gdzie kończy się akcentowanie. Rysunek pokazuje, jak nasilenie niektórych cech charakteru może przechodzić przez etapy normy i patologii. Norma obejmuje jednak postać przeciętną o wygładzonym profilu oraz postać zaakcentowaną, z wyostrzonymi cechami osobowości. Oba są zupełnie normalne. Nawiasem mówiąc, większość wybitnych osobistości to osobowości zaakcentowane, a często nawet w stanie pogranicza. Dopiero skrajna surowość indywidualnych cech charakteru, pozbawiona świadomości i przejawiająca się nie w indywidualnych sytuacjach, ale we wszystkich sferach życia człowieka, traci tytuł akcentowania i po przejściu przez stan graniczny staje się patologią.
