We współczesnej psychologii zwyczajowo rozumie się „świadomość” jako taki sposób odzwierciedlania obiektywnej rzeczywistości w ludzkiej psychice, w której doświadczenie społeczno-historycznej praktyki ludzkości służy jako łączące, zapośredniczone ogniwo.
Instrukcje
Krok 1
Świadomość jest najwyższą formą psychiki i według Karola Marksa „wynikiem społeczno-historycznych warunków kształtowania się osoby w aktywności zawodowej, przy stałej komunikacji z innymi ludźmi”, tj. „Produkt publiczny”.
Krok 2
Drogą istnienia świadomości, jak widać ze znaczenia tego słowa, jest wiedza, której części składowe stanowią takie procesy poznawcze, jak:
- sensacja;
- percepcja;
- pamięć;
- wyobraźnia;
- myślenie.
Krok 3
Kolejnym składnikiem świadomości jest samoświadomość, umiejętność rozróżniania podmiotu i przedmiotu. Samowiedza, tkwiąca tylko w człowieku, należy do tej samej kategorii.
Krok 4
Świadomość, zdaniem Karola Marksa, jest niemożliwa bez świadomości celów jakiejkolwiek działalności, a niemożność prowadzenia działań celowniczych wydaje się pogwałceniem świadomości.
Krok 5
Za ostatni składnik świadomości uważa się ludzkie emocje, przejawiające się w ocenie relacji zarówno społecznych, jak i międzyludzkich. Zatem zaburzenie sfery emocjonalnej (nienawiść do ukochanej osoby) może służyć jako wskaźnik upośledzenia świadomości.
Krok 6
Inne szkoły proponują własne koncepcje kategorii świadomości, zbieżne w ocenie świadomości jako procesu odbicia rzeczywistości przez narządy percepcji i realizacji jej składowych (doznań, reprezentacji i uczuć) na poziomie apercepcji, ale rozbieżne dalej:
- strukturaliści - wyprowadzają naturę świadomości z samej świadomości, starając się uwydatnić podstawowe elementy, ale już na poziomie definicji mierzą się z problemem początkowej pozycji nośnika świadomości;
- funkcjonaliści - próbowali uznać świadomość za biologiczną funkcję organizmu i doszli do wniosku o nieistnieniu, „fikcji” świadomości (W. James);
- Psychodologia Gestalt - uważa świadomość za wynik złożonych przemian zgodnie z prawami Gestalt, ale nie potrafi wyjaśnić niezależnego działania świadomości (K. Levin);
- podejście do aktywności - nie oddziela świadomości od aktywności, ponieważ nie potrafi oddzielić wyników (umiejętności, stanów itp.) od warunków wstępnych (cele, motywy);
- psychoanaliza - uważa świadomość za wytwór nieświadomości, wypierając sprzeczne elementy w pole świadomości;
- psychologia humanistyczna – nie potrafiła stworzyć spójnej koncepcji świadomości („Świadomość jest tym, czym nie jest i nie jest tym, czym jest” – J.-P. Sartre);
- psychologia poznawcza - uważa świadomość za część logiki procesu poznawczego, bez włączania tej kategorii w specyficzne schematy procesów poznawczych;
- psychologia kulturowo-historyczna - definiuje świadomość jako główny warunek i środek opanowania samego siebie, przyjmując myślenie i afekt jako części ludzkiej świadomości (L. S. Vygotsky).
